W dniu 22 maja 2023 r. wejdzie w życie ustawa o fundacji rodzinnej, która reguluje kwestie organizacji i funkcjonowania fundacji rodzinnej, w tym prawa i obowiązki fundatora i beneficjenta. Uzupełniająco ustawa wprowadza także zmiany w zakresie prawa do zachowku. Reguluje także kwestie opodatkowania w związku z ustanowieniem, działalnością i rozwiązaniem fundacji rodzinnej.
Jak podkreśla Ministerstwo Rozwoju i Technologii idea fundacji rodzinnej opiera się na założeniu, że biznes i rodzina są formalnie odseparowane od siebie, ponieważ majątek rodzinny staje się własnością fundacji rodzinnej.
W uzasadnieniu do ustawy wskazano, że fundacja rodzinna ma spełniać na rzecz wskazanych przez jej fundatora beneficjentów określone świadczenia.
Fundatorem będzie mogła zostać osoba fizyczna, która posiada pełną zdolność do czynności prawnych, a więc m.in. prawo swobodnego dysponowania swoim majątkiem. Fundację rodzinną będzie mogło utworzyć także kilku fundatorów, z wyjątkiem fundacji rodzinnej tworzonej w testamencie. Z kolei ze względu na obowiązujące zasady sporządzania testamentów, fundacja rodzinna ustanawiana w testamencie będzie mogła mieć tylko jednego fundatora.
Beneficjentem, a więc osobą odnoszącą korzyści zgodnie z wolą fundatora, będzie mogła być osoba fizyczna, organizacja pozarządowa prowadząca działalność pożytku publicznego albo fundator fundacji rodzinnej.
Celem fundacji będzie gromadzenie i zarządzanie majątkiem przekazanym przez fundatora i inne osoby oraz zapewnianie środków dla beneficjentów, w szczególności osób mu bliskich. Z dochodów i majątku fundacji rodzinnej będzie można finansować np. koszty utrzymania, kształcenia lub leczenia beneficjentów albo wydatki na cele statutowe organizacji pozarządowej prowadzącej działalność pożytku publicznego. Przy czym ustawa nie przewiduje wymogu pokrewieństwa między fundatorem a beneficjentem.
Fundacja rodzinna będzie mogła być ustanawiana na czas określony albo na czas nieokreślony.
Aby założyć fundację rodzinną konieczne będzie:
- złożenie przez fundatora oświadczenia o ustanowieniu fundacji rodzinnej przed notariuszem w akcie założycielskim albo w testamencie;
- sporządzenie statutu zawierającego reguły działania fundacji rodzinnej;
- przekazanie majątku na fundusz założycielski;
- ustanowienie organów fundacji rodzinnej;
- wpisanie fundacji rodzinnej do prowadzonego przez sąd rejestru fundacji rodzinnych.
Fundacja rodzinna musi powołać zarząd, który będzie ją reprezentować. Zarząd będzie odpowiedzialny za prowadzenie fundacji rodzinnej, jej reprezentacje, a także za realizację celów określonych w statucie fundacji. Ponadto zarząd odpowiada za zapewnienie płynności finansowej fundacji.
Fakultatywnym organem fundacji rodzinnej będzie rada nadzorcza. Ma ona pełnić nadzorczą rolę wobec zarządu jednak w statucie będzie można rozszerzyć te uprawnienia, m.in.: poprzez zastrzeżenie, że określone czynności zarządu, będą mogły zostać dokonane jedynie za uprzednim uzyskaniem zgody rady nadzorczej.
Co do majątku fundacji rodzinnej to w początkowe aktywa musi ona zostać wyposażona przez fundatora, który poprzez wniesienie mienia przeznaczonego na realizację celów fundacji rodzinnej zasili początkowo fundusz założycielski. Przy czym fundacji rodzinnej nie będzie wolno zwracać fundatorowi mienia wniesionego na pokrycie funduszu założycielskiego, za wyjątkiem przypadków określonych w ustawie. Wartość aktywów fundacji rodzinnej nie powinna być niższa niż 100 000 zł. Jeżeli wynikająca z zatwierdzonego sprawozdania finansowego wartość aktywów fundacji rodzinnej będzie niższa niż wartość jej zobowiązań, zysk za ten rok obrotowy będzie przeznaczany na pokrycie przyszłych strat fundacji. Rozwiązanie to jak wskazano w uzasadnieniu do ustawy ma na celu, podobnie jak w przypadku spółek handlowych, chronić płynność finansową fundacji rodzinnej.
Należy podkreślić, że fundacja rodzinna nie jest instrumentem do prowadzenia działalności gospodarczej. Wyjątkowo będzie mogła prowadzić działalność polegającą na obrocie majątkiem, w tym udziałami w spółkach, najmie, udzielaniu pożyczek spółkom, w których posiada udziały, lub beneficjentom, obrocie obcą walutą w celu dokonywania płatności związanych z działalnością fundacji rodzinnej oraz określoną działalność w związku z prowadzonym gospodarstwem rolnym.
W ustawie uregulowano także kwestie zachowku. Jak podkreślono w uzasadnieniu do ustawy fundacja rodzinna będzie odpowiadać za zapłatę zachowku jako spadkobierca (jeśli otrzyma spadek po fundatorze albo innej osobie) i jako obdarowany (jeśli otrzyma darowiznę od fundatora albo innej osoby). Fundacja będzie ponadto odpowiadać za zachowek z tytułu wniesienia przez fundatora będącego spadkodawcą funduszu założycielskiego, o ile wniesienie to nastąpi w ciągu 10 lat przed śmiercią fundatora. Podobnie osoby, które otrzymają mienie w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej, będą odpowiadać za zachowek, o ile mienie to zostanie im przekazane w ciągu 10 lat przed śmiercią fundatora. Odpowiedzialność fundacji rodzinnej i osób, które otrzymały mienie w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej, będzie zbliżona do odpowiedzialności osób, które otrzymały od spadkodawcy darowiznę.
Z perspektywy podatkowej istotne jest wprowadzenie wyłączenia z opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn nabycia przez osoby fizyczne będące beneficjentami (w tym fundatorami) własności rzeczy lub praw majątkowych będących przedmiotem świadczenia otrzymanego od fundacji rodzinnej (fundacji rodzinnej w organizacji) oraz stanowiących mienie otrzymane w związku z ich rozwiązaniem, jeżeli następować będzie na podstawie tytułu określonego w ustawie o podatku od spadków i darowizn. Nabycie przez osoby fizyczne od fundacji rodzinnej świadczeń oraz mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej będzie opodatkowane podatkiem dochodowym od osób fizycznych, w wysokości uzależnionej od stopnia pokrewieństwa beneficjenta z fundatorem (zwolnienie w przypadku fundatora oraz osób bliskich należących do tzw. „grupy zero” w stosunku do fundatora, określonej w ustawie o podatku od spadków i darowizn, tj. małżonka, zstępnego, wstępnego, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę, 15% w przypadku pozostałych osób).
Zwolniona z podatku dochodowego od osób fizycznych zostanie tylko część takiego świadczenia lub mienia nabytego przez fundatora lub osobę należącą do „grupy zero” w stosunku do fundatora, odpowiadająca aktualnej proporcji właściwej dla tego fundatora, zamieszczonej w spisie majątku. Fundacja rodzinna będzie z kolei podatnikiem wprowadzanego w ustawie o podatku dochodowym od osób prawnych podatku dochodowego od przekazanego lub postawionego do dyspozycji przez fundację rodzinną bezpośrednio lub pośrednio świadczenia oraz mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej w wysokości 15%.
Reasumując beneficjenci będący osobami fizycznymi, jako podatnicy podatku dochodowego od osób fizycznych, będą zwolnieni z podatku, jeśli będą fundatorem oraz jego małżonkiem, wstępnym, zstępnym, rodzeństwem, pasierbem, ojczymem lub macochą (najbliższa rodzina). Natomiast pozostali zapłacą 15% podatku dochodowego od osób fizycznych.
Z kolei beneficjenci będący organizacjami pozarządowymi zapłacą podatek dochodowy od osób prawnych na dotychczasowych zasadach, w tym będą mogli skorzystać z obowiązującego zwolnienia przedmiotowego.
Źródło: Uzasadnienie do ustawy o fundacji rodzinnej, druk sejmowy 2798; https://www.gov.pl/web/rozwoj-technologia/fundacja-rodzinna