Zasada pewności w prawie podatkowym

A. Franczak, A. Kaźmierczyk (red.) Zasada pewności w prawie podatkowym, Wolters Kluwer, Warszawa 2018.

Wyrażona w art. 2 Konstytucji RP norma konstytucyjna, zgodnie z którą Rzeczpospolita jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywist­niającym zasady sprawiedliwości społecznej, stanowi klauzulę państwa prawnego.

Istotnym elementem tej klauzuli jest zasada zaufania obywa­tela do państwa i stanowionego przez nie prawa, która to określa relacje pomiędzy jednostką a państwem.

Zasada ta opiera się na pewności prawa, rozumianej jako pewien zespół cech przysługujących prawu, które zapewniają jednostce bezpieczeństwo prawne. Definiując zasadę pewności prawa, Trybunał Konstytucyjny podkreślał, że oznacza ona możliwość przewidywania działań organów państwa i związanych z nimi zachowań obywateli, co wyraża się w takim stanowieniu i stosowaniu prawa, żeby nie stawało się ono swoistą pułapką dla obywatela i aby mógł on układać swoje sprawy w zaufaniu, iż nie naraża się na praw­ne skutki, których nie mógł przewidzieć w momencie podejmowania decyzji.

Nie sposób nie zauważyć, że zasada pewności prawa szczególną rolę odgrywa w relacjach pomiędzy jednostką a państwem w kontekście regulacji prawa podatkowego.

Analiza unormowań ustaw podatko­wych prowadzi jednak do spostrzeżeń, że w wielu przypadkach przepisy w nich zawarte stanowią właśnie takie, wspomniane przez Trybunał, swoiste pułapki prawa. Jednak nie wydaje się wystarczające jedynie dostrzeganie problemu bez próby znalezienia drogi ku jego rozwiąza­niu.

Pierwszy krok na takiej drodze stanowić może zasygnalizowanie problemu w formie identyfikacji regulacji prawa podatkowego, które to stanowią podstawę do zbyt szerokiej płaszczyzny nieraz sprzecznych ze sobą interpretacji. Przyczynić się to może nie tylko do podjęcia szerszej dyskusji dotyczącej realizacji zasady pewności prawa w zakresie unor­mowań prawa podatkowego de lege lata, ale też do zmian obejmujących zarówno proces ich stanowienia, jak i stosowania. Stąd też podstawowym celem niniejszej monografii – oprócz identy­fikacji regulacji prawa podatkowego, które powodują niepewność ich adresatów – jest też zwrócenie uwagi na istotę zasady pewności prawa w kontekście stanowienia i stosowania przepisów prawa podatkowego.

Zważywszy na kluczowy aspekt tych zagadnień, rozważania z nimi po­wiązane zawarte zostały w pierwszej części monografii. Kolejne części poświęcone zostały analizom konkretnych problemów związanych z rea­lizacją zasady pewności prawa w świetle regulacji Ordynacji podatkowej, unormowań ustaw kształtujących podatki pośrednie i bezpośrednie, jak też międzynarodowego prawa podatkowego i prawa Unii Europejskiej.

Opracowania ujęte w niniejszej monografii zainteresować powinny nie tylko prawników teoretyków i praktyków, lecz także podmioty stosu­jące przepisy prawa podatkowego oraz członków instytucji mających wpływ na tworzenie tego prawa. Przedstawione w książce rozważania umożliwiły bowiem nie tylko zdiagnozowanie źródeł wielu problemów związanych z realizacją zasady pewności prawa w kontekście regulacji prawa podatkowego, ale stały się też kanwą dla sformułowania szeregu postulatów de lege ferenda.